زردی نوزادان یکی از شایع‌ترین پدیده‌های طبیعی در چند روز نخست زندگی نوزاد است که معمولاً به‌صورت زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها مشاهده می‌شود. این تغییر رنگ به دلیل تجمع بیلی‌روبین در خون ایجاد می‌شود. در بیشتر موارد، زردی بی‌خطر و موقتی است، اما در برخی موارد نیاز به بررسی و درمان فوری دارد.
زردی نوزادی چیست؟
یرقان نوزادی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن نوزاد توانایی کافی برای حذف بیلی‌روبین را ندارد. این ماده در اثر تجزیه طبیعی گلبول‌های قرمز تولید می‌شود و در شرایط طبیعی توسط کبد دفع می‌گردد. از آنجا که کبد نوزادان هنوز به‌طور کامل رشد نکرده، سطح بیلی‌روبین بالا می‌رود و باعث بروز زردی می‌شود.
بیلی‌روبین زیاد اگر از حد خاصی فراتر برود، می‌تواند بر سیستم عصبی نوزاد اثر بگذارد. به همین دلیل، آگاهی والدین از علائم اولیه اهمیت بسیاری دارد.
علائم زردی در نوزادان
زردی معمولاً ابتدا در چهره ظاهر می‌شود و سپس به سینه، شکم و پاها گسترش می‌یابد. در نوزادان با پوست تیره، تشخیص ممکن است دشوارتر باشد و نیاز به بررسی دقیق‌تر توسط پزشک دارد.
- تغییر رنگ پوست و چشم‌ها به زرد
- خواب‌آلودگی بیش از حد و بی‌حالی
- کاهش میل به شیر خوردن یا گریه ضعیف
- ادرار تیره یا مدفوع بی‌رنگ
اگر این نشانه‌ها در نوزاد دیده شود، مراجعه فوری به پزشک ضروری است تا شدت زردی اندازه‌گیری و درمان مناسب آغاز شود.
علل ایجاد زردی در نوزادان
علت زردی می‌تواند فیزیولوژیک (طبیعی) یا پاتولوژیک (غیربهداشتی و خطرناک) باشد.
زردی فیزیولوژیک
در این نوع، افزایش بیلی‌روبین به دلیل نابالغ بودن کبد است و معمولاً بین روز دوم تا پنجم پس از تولد بروز می‌کند. در این موارد، نوزاد سالم است و تنها به پایش و تغذیه‌ی مناسب نیاز دارد.
زردی پاتولوژیک
اگر زردی در ۲۴ ساعت اول تولد شروع شود یا سطح بیلی‌روبین به سرعت بالا رود، احتمال وجود مشکل زمینه‌ای وجود دارد. علل پاتولوژیک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ناسازگاری خونی بین مادر و نوزاد (مانند Rh یا ABO)
- عفونت‌های خونی یا کبدی
- اختلالات ژنتیکی در تجزیه گلبول‌های قرمز
- انسداد مجاری صفراوی
تشخیص زردی نوزاد
پزشک با بررسی رنگ پوست و آزمایش خون سطح بیلی‌روبین را اندازه‌گیری می‌کند. در صورت بالا بودن سطح بیلی‌روبین، نوزاد ممکن است نیاز به بستری و درمان داشته باشد. در خانه نیز والدین می‌توانند با فشار دادن آرام روی پوست نوزاد رنگ زرد را تشخیص دهند، اما تأیید پزشک ضروری است.
روش‌های درمان زردی نوزادان
۱. افزایش شیردهی
تغذیه با شیر مادر در فواصل کوتاه باعث بهبود عملکرد کبد و دفع سریع‌تر بیلی‌روبین از بدن نوزاد می‌شود.
۲. نوردرمانی (فوتوتراپی)
این روش درمانی پرکاربرد شامل قرار دادن نوزاد زیر نور مخصوص است. نور باعث تجزیه بیلی‌روبین در پوست شده و دفع آن از طریق ادرار و مدفوع را تسریع می‌کند. در طول درمان باید چشم نوزاد پوشانده شود و بدن او به‌طور مداوم بررسی گردد.
۳. تعویض خون
در موارد نادر که سطح بیلی‌روبین بسیار بالا باشد و به نوردرمانی پاسخ ندهد، تعویض خون انجام می‌شود. این روش تنها در بیمارستان و توسط پزشکان متخصص انجام می‌گیرد.
۴. استفاده از روش‌های خانگی با احتیاط
برخی والدین از نور خورشید ملایم صبحگاهی برای کاهش زردی استفاده می‌کنند. اگرچه نور طبیعی می‌تواند مفید باشد، اما قرار دادن طولانی نوزاد زیر نور مستقیم آفتاب خطرناک است و باید با نظر پزشک انجام شود.
پیشگیری از زردی نوزاد
- شروع شیردهی بلافاصله پس از تولد
- تغذیه منظم در روزهای نخست
- پیگیری زردی در بیمارستان و مراجعه مجدد برای بررسی سطح بیلی‌روبین
- اجتناب از خوددرمانی و استفاده از داروهای سنتی بدون نظر پزشک
آگاهی والدین از اهمیت تغذیه‌ی کافی و نظارت بر علائم، نقش مهمی در پیشگیری از عوارض زردی دارد.
خطرات بی‌توجهی به زردی
در صورت عدم درمان به‌موقع، بیلی‌روبین می‌تواند از سد خونی مغز عبور کرده و موجب آسیب مغزی دائمی شود؛ حالتی که به آن کرنیکتروس گفته می‌شود. این عارضه ممکن است باعث عقب‌ماندگی ذهنی یا مشکلات شنوایی شود. بنابراین، درمان سریع حیاتی است.
جمع‌بندی
زردی در نوزادان در اغلب موارد طبیعی و قابل درمان است. اما تشخیص به‌موقع، تغذیه‌ی صحیح و نظارت دقیق بر وضعیت نوزاد از اهمیت زیادی برخوردار است. والدین باید در روزهای اول پس از تولد با پزشک در تماس باشند و از هرگونه تغییر رنگ در پوست نوزاد غافل نشوند. مراقبت و آگاهی، بهترین راه حفظ سلامت نوزاد است.