«پستانک» یا در زبان محاوره «پستونک»، برای بسیاری از نوزادان روشی سریع برای آرام‌سازی است؛ اما استفادهٔ درست و به‌موقع از آن اهمیت زیادی دارد. در این راهنما، به‌صورت عملی و خلاصه مزایا و معایب پستانک را بررسی می‌کنیم و می‌گوییم چطور یک پستانک خوب انتخاب و از آن به شکل ایمن استفاده کنید.
فهرست مطالب
- پستانک چیست؟
- مزایای پستانک
- معایب و ریسک‌ها
- چه زمانی شروع یا قطع کنیم؟
- چطور پستانک مناسب انتخاب کنیم؟
- بهداشت و نگهداری
- راهکارهای جدا کردن از پستانک
- پرسش‌های پرتکرار
- جمع‌بندی و نکتهٔ ایمنی
پستانک چیست؟
پستانک ابزاری سیلیکونی/لاتکسی است که برای مکیدن غیرتغذیه‌ای طراحی می‌شود. مکیدن برای نوزاد یک رفلکس طبیعی و آرام‌بخش است؛ پستانک همین نیاز را به‌شکل کنترل‌شده برطرف می‌کند.
مزایای پستانک
- آرام‌سازی سریع: در بی‌قراری‌های کوتاه‌مدت، واکسن، یا تعویض پوشک می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- کمک به خواب: برخی نوزادان با مکیدن، راحت‌تر به خواب می‌روند و بین چرخه‌های خواب آرام‌تر می‌مانند.
- کاهش ناراحتی گوش در سفر: مکیدن هنگام تیک‌آف/لندینگ هواپیما به تعادل فشار گوش کمک می‌کند.
- مدیریت درد کوتاه‌مدت: در برخی اقدامات کوتاه پزشکی/پرستاری آرامش بیشتری ایجاد می‌شود.
- احتمال کاهش برخی خطرات خواب: پژوهش‌ها نشان داده‌اند استفاده از پستانک در خواب ممکن است با کاهش برخی خطرات مرتبط با خواب نوزاد همراه باشد. (همیشه همراه با رعایت اصول خواب ایمن.)
معایب و ریسک‌ها
- وابستگی به خواب: اگر پستانک بیفتد، ممکن است نوزاد بیدار شود و آن را طلب کند.
- تداخل با شیردهی در روزهای اول: شروع خیلی زودهنگام ممکن است الگوی مکیدن سینه را برهم بزند. بهتر است پس از تثبیت شیردهی آغاز شود.
- عفونت گوش میانی: در برخی مطالعات، استفادهٔ طولانی‌مدت به‌ویژه در حدود ۶ تا ۱۸ ماهگی با افزایش خطر عفونت گوش مرتبط بوده است.
- مشکلات دندانی: استفادهٔ مداوم و طولانی بعد از ۲–۴ سالگی می‌تواند روی شکل‌گیری فک و دندان‌ها اثر بگذارد.
- خطر خفگی/آسیب: پستانک‌های خراب، دو‌تکه یا سایز نامناسب، یا آویزهای بند بلند می‌توانند خطرناک باشند.
- بهداشت و پوسیدگی دندان: شیرین کردن پستانک با عسل/قند ممنوع است؛ خطر پوسیدگی و در زیر یک‌سال خطر بوتولیسم عسل وجود دارد.
چه زمانی شروع یا قطع کنیم؟
- شروع: اگر شیر می‌دهید، معمولاً پس از تثبیت شیردهی (حدود ۳–۴ هفتهٔ اول) معرفی کنید. اگر از شیشه شیر می‌دهید، محدودیت زمانی کمتر است؛ با این حال اصول ایمنی را رعایت کنید.
- در طول روز: آن را به «مواقع خاص» محدود کنید (خواب، سفر، واکسن) و اولین پاسخ به گریه، همیشه بررسی نیازهای واقعی (گرسنگی، پوشک، تماس) باشد.
- قطع: بسیاری از متخصصان توصیه می‌کنند بین ۲۴ تا ۳۶ ماهگی برنامهٔ جدا شدن را آغاز کنید تا ریسک مشکلات دندانی/گوش کاهش یابد.
چطور پستانک مناسب انتخاب کنیم؟
- ایمن و یک‌تکه: مدل‌های سیلیکونی یک‌تکه کمتر قطعهٔ جداشونده دارند و تمیزتر می‌مانند.
- فاقد BPA: به برچسب‌های استاندارد و کیفیت ساخت توجه کنید.
- سایز مناسب سن: معمولاً «نوزاد» و «۶–۱۸ ماه» تفکیک دارد. سایز نامناسب = مکیدن ناکارآمد یا خطر خفگی.
- صفحهٔ محافظ با سوراخ تهویه: از مدل‌هایی با دریچه‌های هوا و صفحهٔ محافظ بزرگ‌تر از دهان استفاده کنید.
- گیرهٔ ایمن: اگر نیاز به بند دارید، از بندهای کوتاه و استاندارد استفاده کنید؛ هرگز دور گردن نبندید و از ریسمان/نخ بلند استفاده نکنید.
بهداشت و نگهداری
- استریل اولیه: پیش از اولین استفاده، ۵ دقیقه در آب جوش بجوشانید یا طبق دستور سازنده استریل کنید.
- شست‌وشوی روزانه: با آب گرم و مایع ظرفشویی ملایم بشویید؛ برای نوزادان کوچک‌تر، استریل مکرر مفید است.
- نگهداری تمیز: در جعبهٔ دربستهٔ تمیز قرار دهید؛ از جیب و سطوح آلوده دور نگه دارید.
- تعویض دوره‌ای: هر ۴–۶ هفته یا در صورت هرگونه ترک، تغییر رنگ، شُل‌شدگی یا پارگی فوراً تعویض کنید.
- ممنوع: لیسیدن بزرگسال برای «تمیز کردن»، شیرین کردن با عسل/قند، و اشتراک پستانک بین کودکان.
راهکارهای جدا کردن از پستانک
- محدودسازی تدریجی: ابتدا استفاده را فقط به تخت و زمان خواب محدود کنید، سپس فقط به خواب شب.
- جایگزین‌های آرام‌سازی: آغوش، تماس پوستی، لالایی، اسباب‌بازی دلبستگی (امن و مناسب سن)، و روتین ثابت خواب.
- تقویت مثبت: برای کودکان بزرگ‌تر از ۲ سال، جدول برچسب/جایزهٔ کوچک و قصهٔ «پری پستانک» مؤثر است.
- انتخاب زمان مناسب: در دوره‌های بدون استرس (اسباب‌کشی/شروع مهد کودک/بیماری نباشد) اقدام کنید.
- ایمنی: بریدن یا سوراخ کردن پستانک برای «بدطعم کردن» خطرناک است و به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
پرسش‌های پرتکرار
اگر نوزاد پستانک را قبول نمی‌کند چه کنم؟
اجباری نیست. برخی نوزادان بدون پستانک بهترند. می‌توانید مدل، بافت یا زمان ارائه را عوض کنید؛ اگر باز هم نمی‌پذیرد، به سراغ روش‌های دیگر آرام‌سازی بروید.
آیا پستانک تولید شیر را کم می‌کند؟
در روزهای اول ممکن است به‌جای شیردهی، از پستانک برای «عقب انداختن» وعده استفاده شود و این می‌تواند روی تولید شیر اثر بگذارد. راهکار: تا تثبیت شیردهی، نشانه‌های گرسنگی را با سینه پاسخ دهید و پستانک را برای آرام‌سازی‌های غیرتغذیه‌ای نگه دارید.
در خواب شب استفاده کنم؟
اگر نوزاد به پستانک عادت دارد، می‌توانید در خواب استفاده کنید؛ اما پستانک را به دهان نوزاد محکم نکنید و وقتی افتاد، لازم نیست دوباره در دهانش بگذارید. اصول خواب ایمن (به پشت خواباندن، تشک سفت، بدون بالش/عروسک بزرگ) را رعایت کنید.
چند پستانک داشته باشم؟
حداقل دو عدد برای گردش شست‌وشو/استریل و یک عدد ذخیره مفید است.
چه زمانی با پزشک مشورت کنم؟
اگر نوزاد وزن‌گیری مناسبی ندارد، عفونت‌های گوش مکرر دارد، ضایعهٔ دهانی/پوستی می‌بینید، یا دربارهٔ شکل فک و دندان‌ها نگرانید، با پزشک اطفال/دندان‌پزشک کودکان صحبت کنید.
جمع‌بندی و نکتهٔ ایمنی
پستانک می‌تواند ابزاری کاربردی برای آرام‌سازی و خواب باشد؛ اما زمان‌بندی شروع، محدودسازی هوشمندانه، انتخاب مدل ایمن و رعایت بهداشت کلیدهای استفادهٔ صحیح‌اند. اگر دیدید پستانک جای تغذیه یا ارتباط عاطفی را می‌گیرد، رویکردتان را بازنگری کنید.
توجه: این مطلب صرفاً آموزشی است و جایگزین توصیهٔ پزشکی حرفه‌ای نیست. در صورت هرگونه نگرانی، با پزشک اطفال مشورت کنید.