اگر نوزاد شما زودتر از هفته‌ی ۳۷ بارداری به دنیا آمده، «نارس» محسوب می‌شود. این شروعِ متفاوت می‌تواند برای هر پدر و مادری هم‌زمان ترسناک و پر از امید باشد. در این مطلب، با زبان ساده توضیح می‌دهیم چرا بعضی نوزادان زود به دنیا می‌آیند، چه مراقبت‌هایی در بیمارستان و خانه لازم است، و چگونه می‌توانید با اطمینان بیشتری از پس روزهای اول بر بیایید.
نارس بودن یعنی چه؟
نارس بودن به معنای تولد قبل از کامل شدن مراحل رشد داخل رحم است. هرچه سن بارداری هنگام تولد کمتر باشد، احتمال نیاز به مراقبت‌های ویژه بیشتر می‌شود. بسیاری از نوزادان نارس با کمک تیم‌های متخصص، رشد می‌کنند و به زندگی سالم می‌رسند؛ اما مسیرشان کمی متفاوت است و به صبر و حمایت بیشتری نیاز دارند.
دلایل شایع نارس شدن نوزاد
گاهی دلیل مشخصی پیدا نمی‌شود، اما عوامل زیر می‌توانند خطر زایمان زودرس را بالا ببرند:
- عوامل پزشکی مادر: فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی، دیابت بارداری، عفونت‌های ادراری و تناسلی، مشکلات تیروئید، یا نارسایی دهانه رحم.
- مشکلات مربوط به جفت و رحم: جفت سرراهی، جدا شدن زودرس جفت، چندقلویی، یا ناهنجاری‌های رحمی.
- سبک زندگی و شرایط عمومی: سیگار و قلیان، مصرف الکل و مواد، تغذیه ناکافی، استرس‌های شدید و طولانی‌مدت، و فاصله کم بین بارداری‌ها.
- سابقه زایمان زودرس: اگر قبلاً تجربه‌اش را داشته‌اید، احتمال تکرار بیشتر است و نیاز به مراقبت پیشگیرانه دارید.
- عفونت‌ها: برخی عفونت‌های سیستمیک یا موضعی می‌توانند زایمان را زودتر فعال کنند.
به خاطر داشته باشید مقصر دانستن خود یا همسرتان کمکی نمی‌کند. مهم این است که از این لحظه به بعد، روی مراقبت ایمن و پیوسته تمرکز کنید.
مراقبت‌های بیمارستانی: NICU چگونه کمک می‌کند؟
بسیاری از نوزادان نارس چند روز تا چند هفته در بخش مراقبت ویژه نوزادان (NICU) می‌مانند. در این بخش، تیم پرستاری و پزشکان روی سه حوزه‌ی اصلی تمرکز دارند: تنفس، تغذیه و حفظ دمای بدن.
- تنفس: نوزاد ممکن است به اکسیژن، دستگاه کمک‌تنفسی یا فقط پایش مداوم نیاز داشته باشد. بالا رفتن تدریجی ظرفیت ریه‌ها معمول است.
- تغذیه: شیر مادر بهترین منبع است؛ اما گاهی به دلیل ضعف مکیدن، تغذیه از طریق لوله‌ی معده آغاز می‌شود تا وقتی که نوزاد مک‌زدن، بلعیدن و نفس‌کشیدن را هم‌زمان یاد بگیرد.
- گرما: گرم‌کن یا انکوباتور کمک می‌کند دمای پایدار بدن حفظ شود؛ چون ذخایر چربی نوزاد نارس کمتر است.
شما بخش مهمی از تیم مراقبت هستید. پرسش بپرسید، گزارش روزانه رشد و وزن را دنبال کنید، و هر زمان امکان داشت «تماس پوست با پوست» (کانگوروکر) را انجام دهید؛ این تماس به تنظیم دما، کاهش استرس و تقویت پیوند عاطفی کمک می‌کند.
بازگشت به خانه: برنامه مراقبت از کودک نارس
ترخیص زمانی انجام می‌شود که نوزاد تنفس پایدار دارد، دمایش ثابت می‌ماند، می‌تواند به اندازه کافی شیر بخورد و وزن بگیرد. پس از ورود به خانه، این اصول راهنما را دنبال کنید:
- زمان‌بندی تغذیه: وعده‌ها را کوتاه ولی منظم نگه دارید. در هفته‌های اول، بیدار کردن نوزاد برای شیردهی طبق برنامه پزشک طبیعی است. اگر شیر خشک تجویز شده یا تقویت‌کننده‌ها به شیر مادر اضافه می‌شود، دوز را دقیق اجرا کنید.
- کنترل دما و محیط: اتاقی با دمای ملایم و بدون دود سیگار انتخاب کنید. لباس‌ها را لایه‌لایه بپوشانید اما از گرمای بیش‌ازحد بپرهیزید.
- بهداشت دست‌ها: قبل از لمس کردن نوزاد دست‌ها را بشویید و تعداد ملاقات‌ها را در هفته‌های اول محدود نگه دارید، به‌ویژه در فصل سرماخوردگی.
- خواب ایمن: نوزاد را به پشت بخوابانید، روی تشک سفت و بدون بالش و اسباب‌بازی. خواب مشترک در یک تخت توصیه نمی‌شود؛ اشتراک اتاق (نه تخت) ایمن‌تر است.
- پایش رشد: وزن‌گیری، دور سر و قد را طبق برنامه‌ی مرکز بهداشت یا پزشک پیگیری کنید. نمودارهای مخصوص نوزادان نارس معمولاً با «سن اصلاح‌شده» ارزیابی می‌شوند.
شیردهی و تغذیه؛ نکات کاربردی
شیر مادر با آنتی‌بادی‌ها و ترکیب تغذیه‌ای ویژه به رشد سیستم ایمنی کمک می‌کند. اگر مکیدن هنوز کامل نیست، می‌توانید با مشورت کارشناس شیردهی از روش‌های کمکی (شیردوش، فنجانی یا لوله تغذیه) استفاده کنید. نشانه‌های کافی بودن تغذیه شامل تعداد پوشک خیس، بیداری‌پذیری بهتر پس از وزن‌گیری و افزایش وزن روندی است. هر تغییر محسوس در الگوی مکیدن یا بی‌قراری غیرمعمول را با پزشک در میان بگذارید.
واکسیناسیون و مراقبت‌های پیشگیرانه
برنامه واکسیناسیون معمولاً مطابق سن تقویمی (نه اصلاح‌شده) اجرا می‌شود، مگر اینکه پزشک‌تان برنامه‌ی متفاوتی پیشنهاد کند. برای پیشگیری از عفونت‌های تنفسی در فصول سرد، رعایت بهداشت و محدود کردن تماس با افراد بیمار اهمیت زیادی دارد. درباره مکمل‌ها (مثل ویتامین D و آهن) حتماً طبق تجویز عمل کنید.
علائمی که نیاز به پیگیری فوری دارند
در صورت مشاهده علائم زیر با پزشک یا اورژانس تماس بگیرید:
- بی‌حالی شدید، رنگ‌پریدگی یا کبودی لب‌ها و اطراف دهان.
- نفس‌کشیدن دشوار، خس‌خس یا توقف‌های طولانی تنفسی.
- تب یا افت غیرمعمول دمای بدن.
- بی‌میلی شدید به غذا، استفراغ‌های مکرر یا کاهش ناگهانی پوشک‌های خیس.
- خواب‌آلودگی غیرعادی یا گریه‌های غیرقابل تسکین.
رشد حرکتی و شناختی: با «سن اصلاح‌شده» بسنجید
وقتی می‌خواهید مهارت‌هایی مثل لبخند اجتماعی، غلطیدن یا نشستن را ارزیابی کنید، از «سن اصلاح‌شده» استفاده کنید؛ یعنی سن تقویمی منهای تعداد هفته‌هایی که زودتر از موعد به دنیا آمده است. بسیاری از نوزادان نارس با گذشت زمان فاصله‌ی رشدی را جبران می‌کنند. در صورت نیاز، کاردرمانی و گفتاردرمانی می‌تواند به تقویت مهارت‌های حرکتی و تغذیه کمک کند.
سلامت والدین؛ مراقبت از خود، مراقبت از کودک
پذیرش احساساتی مثل ترس، خستگی و حتی گاهی احساس گناه طبیعی است؛ اما شما مقصر نیستید. از اطرافیان بخواهید در کارهای خانه و مراقبت از فرزندان دیگر کمک کنند. خواب کوتاه اما منظم، تغذیه کافی و گفتگو با مشاور یا گروه‌های حمایتی می‌تواند تاب‌آوری شما را بالا ببرد. به یاد داشته باشید که سلامت عاطفی شما، کیفیت مراقبت از نوزاد را مستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهد.
نقش تماس پوست با پوست (کانگوروکر)
این روش ساده، یعنی در آغوش گرفتن نوزاد با تماس مستقیم پوست، فواید زیادی دارد: کمک به تنظیم دما و ضربان قلب، آرامش نوزاد، تقویت شیردهی و افزایش اعتماد‌به‌نفس والدین. روزی چند نوبت و هر بار ۳۰ تا ۶۰ دقیقه، تا جایی که تیم درمان و وضعیت نوزاد اجازه می‌دهد، عالی است.
چگونه با تیم درمان همکاری مؤثر داشته باشیم؟
- سؤال بپرسید: از اصطلاحات تخصصی نترسید. بخواهید همه چیز با زبان ساده توضیح داده شود.
- دفترچه پیگیری داشته باشید: وزن روزانه، تعداد وعده‌ها، پوشک‌های خیس، داروها و وقت‌های معاینه را یادداشت کنید.
- آموزش‌های خروج از بیمارستان را مرور کنید: نحوه استفاده از سرم، پمپ یا دستگاه پایش خانگی (در صورت نیاز) را کامل یاد بگیرید.
- قرارهای پس از ترخیص را جدی بگیرید: معاینات چشم، شنوایی و رشد عصبی برای نوزادان نارس حیاتی است.
سؤالات پرتکرار والدین
۱) آیا نوزاد نارس مثل نوزاد رسیده شیر می‌خورد؟—هدف همان است، اما ممکن است کمی زمان ببرد تا هماهنگی مکیدن و بلع کامل شود. در این دوره از روش‌های کمکی و راهنمایی کارشناس شیردهی استفاده کنید.
۲) چه زمانی می‌توانیم بیرون برویم و مهمان بپذیریم؟—پس از ترخیص و با رعایت بهداشت دست‌ها، تهویه مناسب و پرهیز از تماس با افراد بیمار. در فصل سرما، محتاط‌تر باشید.
۳) آیا رشد فرزندم به کودک هم‌سنش می‌رسد؟—در بسیاری از موارد، بله. با سن اصلاح‌شده بسنجید و پیگیری‌های رشد را منظم انجام دهید. مداخله‌ی زودهنگام در صورت نیاز، سرعت جبران را افزایش می‌دهد.
۴) از کجا بفهمیم آماده قطع تغذیه لوله‌ای است؟—وقتی نوزاد بیداری‌های مؤثرتر، تلاش برای مکیدن پستانک، حفظ وزن‌گیری و هماهنگی بهتر در مکیدن و بلع را نشان می‌دهد، تیم درمان قدم‌به‌قدم کاهش می‌دهد.
جمع‌بندی؛ مسیر متفاوت، مقصد مشترک
تولد نارس شروعی متفاوت اما سرشار از امکان است. با همکاری نزدیک با تیم درمان، شیردهی منظم، محیط امن و آرام، و توجه به علائم هشدار، می‌توانید هر روز گامی به سمت سلامت و استقلال بیشتر کودک‌تان بردارید. شما تنها نیستید؛ میلیون‌ها خانواده این مسیر را رفته‌اند و تجربه‌ها نشان می‌دهد که با مراقبت پیوسته، عشق و صبر، نتیجه‌ها دلگرم‌کننده است.
این مطلب جایگزین ویزیت پزشکی نیست. برای تصمیم‌های درمانی حتماً با پزشک نوزاد خود مشورت کنید.